Bài tựa Thư Kinh tập truyện

1.      Chữ Hán

      書集傳序

慶元己未冬 先生文公 令沈作書集傳 明年先生歿 又十年 始克成篇 總若干萬言 嗚呼 書豈易言哉 二帝三王 治天下之大經大法 皆載此書 而淺見薄識 豈足以盡發蘊奧 且生於數千載之下 而欲講明於數千載之前 亦已難矣 然二帝三王之治 本於道 二帝三王之道 本於心 得其心則道與治 固可得而言矣 何者 精一執中 堯舜禹相授之心法也 建中建極 商湯周武相傳之心法也 曰德曰仁曰敬曰誠 言雖殊而理則一 無非所以明此心之妙也 至於言天則嚴其心之所自出 言民則謹其心之所由施 禮樂敎化 心之發也 典章文物 心之著也 家齊國治而天下平 心之推也 心之德 其盛矣乎 二帝三王 存此心者也 夏桀商受 亡此心者也 太甲成王 困而存此心者也 存則治 亡則亂 治亂之分 顧其心之存不存如何耳 後世人主 有志於二帝三王之治 不可不求其道 有志於二帝三王之道 不可不求其心  求心之要 舍是書何以哉 沈自受讀以來 沈潛其義 參考衆說 融會貫通 迺敢折衷 微辭奧旨 多述舊聞 二典禹謨 先生蓋嘗是正 手澤尙新 嗚呼惜哉 集傳 本先生所命 故凡引用師說 不復識別 四代之書 分爲六卷 文以時異 治爾同 聖人之心 見於書 猶化工之妙 著於物 非精深 不能識也 是傳也 於堯舜禹湯文武周公之心 雖未必能造其微 於堯舜禹湯文武周公之書 因是訓詁 亦可得其指意之大略矣
     嘉定己巳三月旣望 武夷蔡沈序

2.      Phiên âm: Thư tập truyện tự

Khánh Nguyên kỉ mùi đông, tiên sinh Văn Công linh Trừng tác Thư tập truyện. minh niên tiên sinh một, hựu thập niên thủy khắc thành biên, tổng nhược can vạn ngôn.

Ô hô! Thư khởi dị ngôn tai! Nhị Đế tam Vương trị thiên hạ chi đại kinh đại pháp giai tải thử thư, nhi thiển kiến bạc thức khởi túc dĩ tận phát uẩn áo? Thả sinh ư sổ thiên tải chi hậu nhi dục giảng minh ư sổ thiên tải chi tiền diệc dĩ nan hỹ. Nhiên Nhị Đế Tam Vương chi trị bản ư đạo, Nhị Đế Tam Vương chi đạo bản ư tâm. Đắc kì tâm tắc đạo dữ trị cố khả đắc nhi ngôn hỹ.

Hà giả? Tinh nhất chấp trung, Nghiêu, Thuấn, Vũ tương thụ chi tâm pháp dã. Kiến trung kiến cực, Thương Thang, Chu Vũ tương truyền chi tâm pháp dã. Viết đức, viết nhân, viết kính, viết thành, ngôn tuy thù nhi lý tắc nhất. Vô phi sở dĩ minh thử tâm chi diệu dã. Chí ư ngôn thiên, tắc nghiêm kì tâm chi sở tự xuất. Ngôn dân tắc cẩn kì tâm chi sở do thi. Lễ nhạc giáo hóa, tâm chi sở phát dã, điển chương văn vật tâm chi trứ dã. Gia tề, quốc trị nhi thiên hạ bình, tâm chi suy dã. Tâm chi đức, kì thịnh hỹ hồ!

Nhị Đế Tam Vương tồn thử tâm giả dã. Hạ Kiệt, Thương Trụ vong thử tâm giả dã. Thái Giáp, Thành Vương khốn nhi tồn thử tâm giả dã. Tồn tắc trị, vong tắc loạn. Trì loạn chi phận, cố kì tâm tồn. Bất tồn như hà nhĩ?

Hậu thế chi nhân chủ hữu chí ư Nhị Đế Tam Vương trị, bất khả bất cầu kì đạo. Hữu chí ư Nhị Đế Tam Vương chi đạo, bất khả bất cầu kì tâm. Cầu tâm chi yếu xả thị thư hà dĩ tai!

Trừng[1] tự thụ độc dĩ lai, trầm tiềm kì nghĩa, tham khảo chúng thuyết, dung hội quán thông, nãi cảm triết trung. Vi từ áo chỉ đa thuật, cựu văn nhị  điển tam mô. Tiên sinh thường thị chính, thủ trạch thượng tân. Ô hô! Tích tai!

Tập truyện bản ư tiên sinh sở mệnh, cố phàm dẫn dụng sư thuyết bất phục chí biệt. Tứ đại chi thư phân vi lục quyển, văn dĩ thời dị, trị dĩ đạo đồng. Thánh nhân chi tâm hiện ư thư, do hóa công chi diệu trứ ư vật, phi tinh thâm bất năng thức dã. Thị truyện dã, ư Nghiêu, Thuấn, Vũ, Thang, Văn, Vũ, Chu Công chi tâm. Tuy vị tất năng tháo kì vi ư Nghiêu, Thuấn, Vũ, Thang, Văn, Vũ, Chu Công chi thư. Nhân thị huấn hỗ, diệc khả đắc kì chỉ ý chi đại lược hỹ.

Gia Định, Kỷ Tị tam nguyệt ký vọng. Vũ Di Sái Trừng tự.

3.      Dịch nghĩa: Bài tựa sách Thư tập truyện

Mùa đông năm Kỷ Mùi, niên hiệu Khánh Nguyên, tiên sinh Văn Công[2] để cho tôi làm Thư tập truyện. Năm sau thì tiên sinh qua đời, lại phải mười năm sau thì sách mới hoàn thành, cả thảy có chừng vài vạn chữ.

Chao ôi! Sách há lại dễ nói hay sao? Cái phép lớn trị nước mà các bậc Nhị Đế Tam Vương dùng để cai trị thiên hạ đều được ghi chép đầy đủ trong sách này, nhưng kiến thức nông cạn há lại đủ để làm sáng tỏ hết những vẻ huyền vi, màu nhiệm. Vả lại, sinh ra ở nghìn năm sau mà lại muốn làm sáng tỏ chuyện của nghìn năm trước cũng là khó lắm vậy. Nhưng cái gốc trị của bậc Nhị Đế Tam Vương là ở đạo, mà gốc trong đạo của các vị ấy lại là nằm ở tâm. Lĩnh hội được cái tâm ấy thì đạo và trị vốn đã có thể nói được.

Như vậy là như thế nào? Tinh nhất chấp trung, là tâm pháp mà Đế Nghiêu, Đế Thuấn, Đại Vũ trao cho nhau. Kiến trung kiến cực, là tâm pháp mà vua Thang nhà Thương, vua Vũ nhà Chu truyền lại cho nhau.

Nói rằng: đức, thân, kính, thành. Tuy lời nói có khác nhau nhưng lý thì chỉ có một. Không phải là không có chỗ nào làm sáng tỏ sự màu nhiệm của tâm ấy. Nói đến thiên là nói đến chỗ mà tâm mình từ đó được sinh ra. Nói đến dân là nói đến chỗ tâm mình từ đấy thi hành ra. Lễ nhạc giáo hóa là sự phát ra ở tâm. Điển chương văn vật là sự tỏ bày của tâm. Tề gia, trị quốc mà làm cho thiên hạ được thái bình là cái chỗ xiển phát ra của tâm. Đức của tâm thịnh lắm thay!

Hai vị Đế, ba vị Vương gìn giữ được tâm ấy. Vua Kiệt nhà Hạ, vua Trụ nhà Thương đánh mất đi tâm ấy. Thái Giáp và Thành Vương thì lại phải vất vả lắm mới giữ được tâm ấy. Giữ được tâm ấy thì trị, mất đi tâm ấy thì loạn. Sự phân ra trị hay loạn là phải xem ở chỗ có giữ gìn được tâm ấy như thế nào mà thôi. Nếu chẳng giữ được tâm ấy thì sẽ thế nào đây?

Các bậc đế vương đời sau có chí với nền trị của Nhị Đế Tam Vương thì không thể không cầu lấy đạo ấy. Người có chí với việc học theo đạo của Nhị Đế Tam Vương thì không thể không cầu lấy tâm ấy. Then chốt của việc cầu tâm mà lại bỏ đi sách thì biết làm như thế nào?

Trừng tôi từ lúc nhận mệnh thầy làm Tập truyện cho đến nay, đắm chìm vào nghĩa lý, tham khảo thuyết của các nhà, dung hội thông suốt, liền dám chọn ra một điều cho là hợp lý nhất. Lời văn thâm sâu, tông chỉ uyên áo, phần nhiều là thuật lại những gì được nghe lại từ thầy. Hai chương điển, ba chương mô đã được thầy ta đích thân sửa cho, ơn tay thầy sửa vẫn còn như mới. Chao ôi! Tiếc lắm thay. Tập truyện vốn là do thầy ta bảo ta làm, cho nên những chỗ dẫn dùng lời thầy thì ta không ghi riêng ra. Sách xưa phân làm sáu quyển, văn theo thời nên khác nhau, nhưng nền trị theo đạo nên giống nhau.

Tâm của thánh nhân hiển bày trên sách, như là sự màu nhiệm của tạo hóa hiển bày trên vật. Nếu chẳng phải la có kiến thức uyên thâm thì chẳng dễ nào mà lĩnh hội được.

Tập truyện này đối với tâm của Nghiêu, Thuấn, Vũ, Thang, Văn, Vũ, Chu Công tuy là chưa đạt đến chỗ uyên vi, huyền diệu. Nhưng mà đối với sách của Nghiêu, Thuấn, Vũ, Thang, Văn, Vũ, Chu Công thì dựa vào sách cũng có thể lĩnh hội được chỗ đại lược, ý chỉ của sách.

Ngày 16 tháng 03 năm Kỷ Tị, niên hiệu Gia Định. Sái Trừng viết tựa ở Vũ Di.

Bách Quỷ Trúc Lâm gượng dịch.

---

[1]Tức Sái Trừng.

[2]Tức Chu Tử - Chu Hy.